Jaskra – metody leczenia i profilaktyka

Jaskra stanowi jedną z najczęstszych przyczyn utraty wzroku. Choroba postępuje stopniowo, a w początkowym stadium może być niezauważalna, dlatego wielu pacjentów dowiaduje się o niej dopiero wtedy, gdy zmiany są już zaawansowane. Jakie są jej pierwsze objawy i na czym polega jaskra?

Jaskra – co to za choroba?

Jaskra, inaczej glaukoma, to postępująca choroba neurodegeneracyjna, której jedną z głównych przyczyn jest podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe. Jaskra to grupa chorób, których wspólną cechą jest postępujący zanik nerwu wzrokowego (neuropatia jaskrowa). W przebiegu jaskry może nastąpić całkowita i nieodwracalna utrata wzroku.

Jaskra oka – rodzaje

Rodzaje jaskry można podzielić ze względu na mechanizm jej powstawania. Kluczowe znaczenie ma kąt przesączania, czyli struktura anatomiczna odpowiedzialna za odpływ cieczy wodnistej z oka.

Jaskra z otwartym kątem przesączania

Jaskra z otwartym kątem przesączania to najczęstsza postać jaskry [1, 2], rozwijająca się powoli i przez długi czas bezobjawowo. W tej postaci kąt przesączania pozostaje anatomicznie otwarty, ale struktury odpowiedzialne za odpływ cieczy wodnistej stają się mniej drożne, co powoduje stopniowy wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego. [3] Z czasem prowadzi to do uszkodzenia nerwu wzrokowego i ubytków w polu widzenia.

Jaskra z wąskim kątem przesączania

Jaskra zamkniętego kąta polega na mechanicznym zablokowaniu odpływu cieczy wodnistej, co skutkuje gwałtownym wzrostem ciśnienia w oku. [3] Ostry atak jaskry zamkniętego kąta jest stanem nagłym i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Objawia się silnym bólem oka i głowy, zaczerwienieniem, nudnościami, wymiotami oraz gwałtownym pogorszeniem widzenia. W niektórych przypadkach może rozwijać się stopniowo, prowadząc do przewlekłej postaci jaskry zamkniętego kąta.

Jaskra wtórna po operacji zaćmy

Jaskra oka może wystąpić jako powikłanie po operacji zaćmy, zwłaszcza u pacjentów z predyspozycjami do wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego. Może mieć różne mechanizmy – np. nagromadzenie komórek zapalnych lub białek w kącie przesączania, przesunięcie wszczepionej sztucznej soczewki czy rozwój patologicznej błony utrudniającej odpływ cieczy wodnistej. Jaskra po operacji zaćmy może objawiać się zamgleniem pola widzenia i uczuciem dyskomfortu w oku.

Jaskra – w jakim wieku może wystąpić?

Jaskra dotyczy przede wszystkim osób starszych, a ryzyko jej wystąpienia wzrasta po 40. roku życia, szczególnie u osób z predyspozycjami genetycznymi, nadciśnieniem czy cukrzycą. Choroba ta rozwija się stopniowo i często pozostaje niezauważona we wczesnym stadium, dlatego tak ważne są regularne badania okulistyczne.

Jaskra u dzieci jest rzadsza, ale może wystąpić:

• w postaci wrodzonej, kiedy obecna jest od urodzenia na skutek wad anatomicznych oka,
• w postaci młodzieńczej, która może ujawnić się w wieku szkolnym, często mając podłoże genetyczne.

Jaskra a zaćma – różnice

Czym się różni jaskra od zaćmy? Jaskra charakteryzuje się uszkodzeniem nerwu wzrokowego, co prowadzi do stopniowego zawężania pola widzenia, a w zaawansowanych przypadkach do nieodwracalnej utraty wzroku. W przebiegu zaćmy dochodzi natomiast do zmętnienia soczewki oka, co skutkuje pogorszeniem ostrości widzenia, uczuciem patrzenia przez mgłę oraz problemami z rozróżnianiem barw.

Jaskra – przyczyna występowania

Co powoduje jaskrę? To przede wszystkim podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe. W niektórych przypadkach jaskra na oku może rozwijać się mimo prawidłowego ciśnienia, co wynika z zaburzeń ukrwienia nerwu wzrokowego. Na ryzyko zachorowania wpływają także:

• predyspozycje genetyczne (wg badań stopień dziedziczenia wynosi 10-40%) [4],
• wiek,
• cukrzyca,
• nadciśnienie,
• długotrwałe stosowanie sterydów,
• urazy oka.

Jaskra – objawy początkowe

Początkowe objawy jaskry mogą być trudne do zauważenia, ponieważ choroba rozwija się stopniowo i przez długi czas może przebiegać bez wyraźnych dolegliwości.

Jaskra w oku objawia się na początku stopniowym zawężaniem pola widzenia. Osoba z jaskrą widzi obraz w centralnej części, ale po bokach nie dostrzega szczegółów. Może to powodować trudności w poruszaniu się w zatłoczonych miejscach, częstsze potykanie się o przeszkody znajdujące się z boku czy problem z dostrzeganiem obiektów nadchodzących z peryferii pola widzenia, np. samochodów na przejściu dla pieszych.

Kolejnym wczesnym objawem jest pogorszenie ostrości wzroku, zwłaszcza w słabym oświetleniu. Pacjent może mieć trudności z adaptacją wzroku do ciemności, a obrazy mogą wydawać się mniej kontrastowe i zamglone. Często dochodzi też do problemów z widzeniem w warunkach intensywnego światła – może pojawiać się efekt olśnienia lub widzenie kolorowych aureoli wokół źródeł światła, np. lamp ulicznych czy reflektorów samochodowych.

W początkowej fazie jaskry zmiany mogą być na tyle subtelne, że chory nie zdaje sobie z nich sprawy – jedno oko może kompensować ubytki drugiego, a mózg „wypełnia” brakujące fragmenty obrazu. Dlatego jaskra na oku często jest diagnozowana dopiero na etapie znacznych ubytków w polu widzenia, kiedy uszkodzenia nerwu wzrokowego są już zaawansowane.

Jaskra – objawy pozostałe

W miarę postępu jaskry mogą pojawić się również inne objawy, które wskazują na zaawansowane stadium choroby lub jej ostrzejsze postaci:

• ostre bóle głowy i oczu,
• mgła przed oczami,
• łzawienie i pieczenie oczu, często mylone z przemęczeniem lub zespołem suchego oka,
• widzenie tęczowych obwódek wokół źródeł światła – efekt charakterystyczny dla wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego. [1]

Jaskra – leczenie w zaawansowanym stadium

W bardziej zaawansowanych przypadkach, jaskra może wymagać leczenia zabiegowego lub chirurgicznego. Metody leczenia obejmują:

• laseroterapię – np. irydotomię laserową w przypadku jaskry zamkniętego kąta, która tworzy otwór w tęczówce, poprawiając przepływ cieczy wodnistej;
• leczenie chirurgiczne – np. trabekulektomię, polegającą na stworzeniu nowej drogi odpływu cieczy wodnistej, co skutecznie obniża ciśnienie wewnątrzgałkowe; [3]
• implantację urządzeń drenujących w postaci nowoczesnych mikroimplantów, takich jak stenty drenujące. Wspomagają one odpływ cieczy wodnistej i są stosowane w przypadkach, gdy inne metody nie przynoszą rezultatów.

Jaskra – krople do oczu

Krople na jaskrę sprawdzają się w początkowych stadiach choroby. [3] Pomagają obniżyć ciśnienie wewnątrzgałkowe i zahamować postęp jaskry. Działają na dwa sposoby:

1. zmniejszają produkcję cieczy wodnistej w oku
   lub
2. zwiększają jej odpływ,

zapobiegając dalszemu uszkodzeniu nerwu wzrokowego. Krople na jaskrę należy stosować regularnie i zgodnie z zaleceniami lekarza, ponieważ ich nieregularne przyjmowanie może prowadzić do wzrostu ciśnienia i pogorszenia wzroku. Aplikacja wymaga precyzji – warto unikać dotykania końcówki buteleczki do oka oraz delikatnie uciskać kącik oka po zakropleniu, aby ograniczyć wchłanianie leku do krwiobiegu.

Choć krople nie przywracają już utraconego wzroku, skutecznie spowalniają postęp choroby, jeśli są stosowane konsekwentnie. Gdy leczenie farmakologiczne nie jest wystarczające lub pacjent źle toleruje leki, możliwe są inne metody, takie jak laseroterapia lub operacja.

Jaskra – przeciwwskazania do pracy

Przeciwwskazania do pracy przy jaskrze zależą od stopnia zaawansowania choroby i rodzaju wykonywanych obowiązków. W zaawansowanej jaskrze problemem jest zawężenie pola widzenia i pogorszenie ostrości wzroku, co może uniemożliwiać pracę wymagającą precyzji, refleksu i szerokiego pola widzenia.

Do przeciwwskazań należy wykonywanie zawodów takich jak:

• kierowca,
• pilot,
• operator maszyn,
• chirurg,
• jubiler,
• nurek.

Niewskazany jest również wysiłek fizyczny zwiększający ciśnienie w oku oraz stresujące środowisko pracy. W niektórych przypadkach możliwe jest dostosowanie warunków lub zmiana stanowiska, ale ostateczną ocenę zdolności do pracy powinien przeprowadzić okulista oraz lekarz medycyny pracy.

Bibliografia

1. Mroczek B. (i in.), Samoocena stanu zdrowia pacjentów z jaskrą, Family Medicine & Primary Care Review 2015, 17(2), s. 115–119.
2. Mulak M., Jaskra – podstawowe wiadomości w praktyce lekarza rodzinnego, Repozytorium Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu 2020, s. 123–140.
3. Pierzchalska-Mudyna T., Malik H., Adamek R., Rodzaje jaskry [w:] Jakość życia pacjentów z jaskrą, Wyższa Szkoła Gospodarki Krajowej w Kutnie Wydział Nauk O Zdrowiu 2018
4. Szaflik J., Izdebska J., Tesla P., Jaskra, Przewodnik Lekarza 2000, 2(10), s. 88–96.