Budowa oka człowieka – najważniejsze elementy i ich funkcje

Czy kiedykolwiek zastanawiało Cię to, dlaczego możesz widzieć świat w tak wielu barwach i szczegółach? Budowa oka ludzkiego jest złożona, a każda jego część odgrywa ważną rolę w odbiorze i przetwarzaniu bodźców świetlnych. Rogówka, soczewka, siatkówka i nerw wzrokowy to tylko niektóre elementy budowy oka, które współpracują, aby dostarczyć mózgowi wyraźny obraz otoczenia. W tym artykule szczegółowo omówimy strukturę oka oraz wyjaśnimy, jak działa.

Budowa oka – schemat ogólny

Ludzki narząd wzroku umożliwia odbiór bodźców świetlnych, ich przetwarzanie oraz interpretację w mózgu. Budowa oka ludzkiego jest złożona i uwzględnia takie struktury jak:

• gałka oczna – centralna część układu wzrokowego, w której zachodzą procesy optyczne i neurofizjologiczne prowadzące do percepcji obrazu,
• nerw wzrokowy – przewodzi impulsy nerwowe z siatkówki do kory wzrokowej mózgu,
• aparat ochronny oka – obejmuje struktury zapobiegające urazom i wysychaniu gałki ocznej,
• aparat ruchowy oka – zespół mięśni odpowiedzialnych za precyzyjne ruchy gałki ocznej, zapewniające prawidłową fiksację wzroku.

Z czego zbudowane jest oko? Szczegółowy opis budowy oka

Budowa oka i funkcje poszczególnych elementów pozwalają zrozumieć, jak złożony i skomplikowany jest narząd wzroku. Choć oko jest względnie niewielkie, to można podzielić je na części zewnętrzną, przednią i tylną, a w każdej z nich wyróżnić wiele struktur.

Część zewnętrzna – co chroni nasze oczy?

Zewnętrzne elementy budowy oka pełnią przede wszystkim funkcję ochronną. Ich zadaniem jest zabezpieczanie wrażliwych struktur wewnętrznych przed uszkodzeniami mechanicznymi, infekcjami oraz wysychaniem.

• Powieki to ruchome fałdy skóry, które nie tylko chronią gałkę oczną przed urazami, ale także rozprowadzają film łzowy, zapobiegając wysychaniu powierzchni oka. W ich strukturze znajdują się gruczoły tarczkowe Meiboma, które produkują lipidowy składnik łez, zapobiegający ich nadmiernemu parowaniu.
• Rzęsy i brwi stanowią dodatkową barierę ochronną. Rzęsy, oprócz funkcji estetycznej, odgrywają kluczową rolę w filtracji zanieczyszczeń, zatrzymując kurz oraz drobne cząsteczki. Brwi natomiast chronią oczy przed spływającym potem i wilgocią.
• Gruczoł łzowy odpowiada za produkcję łez, które mają działanie antybakteryjne, oczyszczające oraz nawilżające. Dzięki stałemu wydzielaniu łez, powierzchnia oka jest zabezpieczona przed wysychaniem i działaniem czynników zewnętrznych.

Budowa oka – spojówka

Spojówka również buduje zewnętrzną część oka. To cienka, przezroczysta błona śluzowa, która pokrywa wewnętrzną powierzchnię powiek oraz przednią część gałki ocznej (z wyjątkiem rogówki). Pełni istotne funkcje:

• nawilża powierzchnię oka, umożliwiając płynne ruchy powiek,
• chroni przed drobnoustrojami i czynnikami drażniącymi dzięki obecności komórek odpornościowych,
• tworzy barierę ochronną, zapobiegając dostawaniu się ciał obcych do wnętrza gałki ocznej.

Ze względu na stały kontakt z czynnikami zewnętrznymi, spojówka jest podatna na różne infekcje. Jedną z najczęstszych jest zapalenie spojówek, którą mogą wywoływać bakterie, wirusy i alergeny. [2]

Budowa oka – rogówka, czyli zewnętrzna struktura optyczna oka

Rogówka to przezroczysta, silnie uwypuklona struktura, która działa jak soczewka o wysokiej zdolności skupiającej. Stanowi pierwszą warstwę optyczną oka, przez którą przechodzą promienie świetlne. Rogówka nie zawiera naczyń krwionośnych, jej odżywianie odbywa się dzięki łzom oraz cieczy wodnistej znajdującej się w komorze przedniej oka.

Budowa oka ludzkiego – pozostałe struktury przedniej części

Z czego zbudowane jest oko w swojej przedniej części oprócz rogówki? Tworzą go:

• Tęczówka, czyli barwna strukturą regulująca natężenie światła docierającego do wnętrza oka. [1] Znajdują się w niej mięśnie zwieracz i rozwieracz źrenicy, które kontrolują jej średnicę w zależności od natężenia światła. W silnym świetle źrenica zwęża się, a w ciemności rozszerza.
• Źrenica – otwór w centrum tęczówki, przez który przechodzi światło. Choć sama nie jest strukturą anatomiczną, jej reakcja na światło jest kluczowym elementem funkcjonowania układu wzrokowego.
• Soczewka – elastyczna, przezroczysta struktura, której zadaniem jest akomodacja, czyli dostosowanie ostrości widzenia do odległości oglądanych obiektów. Dzięki zdolności do zmiany kształtu, umożliwia ostre widzenie zarówno bliskich, jak i dalekich przedmiotów.
• Ciecz wodnista, która wypełnia przestrzeń między rogówką a soczewką, dostarczając substancji odżywczych i utrzymując odpowiednie ciśnienie wewnątrzgałkowe. [2]

Tylne elementy budowy oka

Elementy budowy oka w jego tylnej części odpowiadają za przekształcanie bodźców świetlnych w impulsy nerwowe, które następnie są przekazywane do mózgu.

• Ciało szkliste to przezroczysta, żelowa substancja wypełniająca wnętrze gałki ocznej, nadająca jej kształt i zapewniająca stabilność optyczną. Odpowiada za utrzymanie napięcia gałki ocznej oraz amortyzację wstrząsów.
• Siatkówka jest najważniejszą warstwą sensoryczną oka, zawierającą dwa rodzaje fotoreceptorów: czopki i pręciki. Czopki odpowiadają za widzenie barwne oraz ostre widzenie przy dobrym oświetleniu. Pręciki są wrażliwe na światło słabe, umożliwiając widzenie w warunkach zmierzchowych. Obszarem o największej koncentracji czopków jest plamka żółta, odpowiadająca za precyzyjne widzenie centralne. Natomiast plamka ślepa, czyli miejsce, w którym nerw wzrokowy opuszcza gałkę oczną, jest pozbawiona receptorów wzrokowych, co powoduje powstawanie niewielkiego „martwego pola” w polu widzenia.
• Nerw wzrokowy przewodzi impulsy nerwowe do kory wzrokowej w płacie potylicznym mózgu, gdzie następuje ich interpretacja i powstanie finalnego obrazu.

Aparat ruchowy oka –poruszanie gałką oczną

Aparat ruchowy oka to układ mięśni, który umożliwia precyzyjne i płynne ruchy gałek ocznych, zapewniając prawidłowe ustawienie oczu oraz stabilność obrazu. Dzięki niemu możemy szybko przenosić wzrok z jednego punktu na drugi, śledzić poruszające się obiekty i dostosowywać ustawienie oczu w zależności od kierunków patrzenia.

Aparat ruchowy oka składa się z sześciu mięśni zewnątrzgałkowych oraz struktur nerwowych, które je kontrolują:

1. Mięśnie proste – odpowiadają za ruchy w górę, w dół oraz na boki:

• mięsień prosty górny (musculus rectus superior) – unosi gałkę oczną ku górze i nieznacznie rotuje ją do wewnątrz,
• mięsień prosty dolny (musculus rectus inferior) – obniża gałkę oczną i również nieznacznie rotuje ją do zewnątrz,
• mięsień prosty przyśrodkowy (musculus rectus medialis) – kieruje oko do wewnątrz, w stronę nosa,
• mięsień prosty boczny (musculus rectus lateralis) – odwodzi oko na zewnątrz, w stronę skroni.

1. Mięśnie skośne – odpowiadają za bardziej złożone ruchy gałki ocznej:

• mięsień skośny górny (musculus obliquus superior) – obniża i rotuje gałkę oczną do wewnątrz. Jego ścięgno przebiega przez bloczek (trochlea), co zmienia kierunek działania mięśnia,
• mięsień skośny dolny (musculus obliquus inferior) – unosi gałkę oczną i rotuje ją do zewnątrz.

Ruchy oczu są kontrolowane przez trzy nerwy czaszkowe:

• nerw okoruchowy (nervus oculomotorius, III) – unerwia mięsień prosty górny, dolny, przyśrodkowy oraz skośny dolny,
• nerw bloczkowy (nervus trochlearis, IV) – unerwia mięsień skośny górny,
• nerw odwodzący (nervus abducens, VI) – unerwia mięsień prosty boczny. [3]

Zrozumienie elementów budowy oka pomaga nie tylko w docenieniu jego skomplikowanej anatomii, ale także w świadomym dbaniu o wzrok. Regularne badania okulistyczne, ochrona oczu przed szkodliwym promieniowaniem i odpowiednia higiena mogą zapobiegać wielu schorzeniom, które wpływają na jakość widzenia.

Bibliografia

1. Czajka A., Pacut A., Biometria tęczówki oka, Techniki Komputerowe Biuletyn Informacyjny 2002, 1, s. 5–18.
2. Pierzchalska-Mudyna T., Malik H., Adamek R., Rodzaje jaskry [w:] Jakość życia pacjentów z jaskrą, Wyższa Szkoła Gospodarki Krajowej w Kutnie Wydział Nauk O Zdrowiu 2018
3. Walawska-Hrycek A., Krzystanek E., Anatomia funkcjonalna ośrodkowego układu nerwowego cz.1, Logopedia Silesiana 2015, 140–157.